قافیه 2
چهار حرفی که پیش از "روی" واقع می شوند عبارتند از:
1- حرف تأسیس: تأسیس آن الفی است که با فاصله شدن یک حرف، پیش از "روی" قرار می گیرد مانند الف قامت و طاعت.
2- حرف دخیل: دخیل آن حرفی است که بین الف تأسیس و حرف "روی" واقع می شود مثل میم در مثال مذکور (قامت و طاعت).
3- رَدِف: ردف (بر وزن کتف) خود بر دو نوع است:
الف. ردف اصلی: و آن حرف عله ئی (واو، الف، یاء) است که بدون فاصله پیش از رَوِی قرار گیرد مثل باد، بود، بید.
ب. ردف زاید: ردف زاید نیز دو گونه است: 1
- ردف زاید مفرد: و آن عبارت است از حرف ساکنی (غیر از ده حرف قید) که قبل از "روی" واقع می شود مانند قاف در عقل و لام در علم.
2- ردف زاید مرکب:و آن عبارت است از شش حرف س، خ، ن، ش، ر، ف (سخن شرف) که پیش از "روی" و بعد از "ردف اصلی" بیاید مثل دوست، سوخت، نشاند، گوشت، کارد، فریفت و ....
3- حرف قید: قید عبارت است از ده حرف ساکنی که بدون فاصله پیش از "روی" جاگزین شود و آن ده حرف اینهاست: ب خ ر ز س ش غ ف ن هـ مثل صبر، تخت، سرد، رزم، دست، دشت، نغز، رفت، تنگ، دهر.
رعایت حروف قید در قافیه ضروری است مگر بعضی از مواقع که در آن صورت باید به حرف قریب المخرج تبدیل گردد.
مانند "ح" در این بیت:
بنام خداوند تنزیل و وحی
خداوند امر و خداوند نهی (فردوسی)
حروفی که بعد از روی می آیند عبارتند از:
1- حرف وصل: حرف وصل آن حرفی است که بدون فاصله بعد از "روی" واقع شود و "روی" را متحرک سازد همانند شین در بمنش و چمنش:
یا رب این نو گل خندان که سپردی بمنش
می سپارم بتو از چشم حسود چمنش (حافظ)
در دو کلمة قافیة «شرمسارم» و «می‌شمارم» حرف «م» که در هر دو قافیه حرف وصل است، نباید تغییر کند. مثال از سعدی.
میان باغ حرامست بی‌تو گردیدن
که خار با تو مرا به، که بی‌تو گل چیدن
در بیت بالا، «گردیدن» و «چیدن» کلمات قافیه هستند که حرف «د» در آنها حرف روی است و حروف «ن» هم که بلافاصله بعد از حروف روی آمده است، حرف وصل نامیده می‌شود.
2- حرف خروج: و آن حرفی است که بعد از حرف وصل بیاید مثل حرف میم در کلمات ندانیم و نخوانیم.
3- حرف مزید: مزید آن حرفی است که بعد از "خروج" ذکر شود مانند حرف "شین" در گفتیمش و نهفتیمش.
4- حرف نایره: نایره آن حرفی است که به "مزید" بپیوندد مثل نون در بیت زیر:
ما کار زمانه نیک دیدستیمان
از کار زمانه زان برید سیتمان
رعایت حروف چهارگانه بعد از "روی" لازم و واجب می باشد.
